Avrupa'nın konut krizi Hollanda'dan Portekiz'e, Yunanistan'dan Almanya'ya, Fransa’dan Britanya'ya kadar hissediliyor. Ev fiyatlar ve kiralar yükseldi, bulunabilirlik ve karşılanabilirlik düştü. Konut, politik bir mesele haline geldi.

Avrupa İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) yeni raporu Avrupa Birliği (AB) ülkelerindeki konut durumu, fiyatlar, ev sahipliği, kiralama oranları, barınma kalitesi gibi başlıklarla duruma ilişkin geniş bir perspektif sunuyor.

Rapora göre 27 üyeli blokta insanların üçte ikisinden fazlası kendi evine sahip. Ancak AB ülkelerinde ev sahipliği oranı gittikçe geriliyor.

AB nüfusunun yüzde 69'u kendi evine sahipken, geri kalan yüzde 31'ilik kesim kiralık konutta yaşıyor. Almanya dışındaki tüm üye devletlerde sahiplik daha yaygın.

En yüksek sahiplik oranı yüzde 95 ile Romanya’da. Bu oran Slovakya'da yüzde 93, Hırvatistan'da yüzde 91, Macaristan'da ise yüzde 90.

Almanya’yı ise sahiplik oranının yüzde 49 olduğu Avusturya ve yüzde 40 ile Danimarka izliyor.

Ev fiyatları 12 yılda yüzde 47 arttı

AB’de konut fiyatları ve kiralar 2013’ten beri istikrarlı bir şekilde yükseliyor. Özellikle 2015-2022 yılları arasında büyük artış var.

Konut fiyatlarında 2010-2022 arasındaki artış oranı yüzde 47. Artış yaşanmayan sadece iki istisna ülke bulunuyor. İtalya ve Kıbrıs. İtalya’da konut fiyatları yüzde 9, Kıbrıs’ta yüzde 5 düştü.

En büyük artış yaşanan Estonya’da fiyatlar yüzde 192, Macaristan’da yüzde 172, Lüksemburg'da 135 arttı.

Kirada artış oranı enflasyonun altında

İstikrarlı bir şekilde artışını sürdüren kira fiyatlarında ise durum konut satışlarındaki kadar yüksek değil. AB genelinde yüzde 18. Ayrıca Yunanistan dışındaki tüm üye devletlerde artış yaşandı. Bu süreçte Yunanistan’da kiralar yüzde 25 düştü.

En büyük artışlar da yüzde 210 ile Estonya, yüzde 144 ile Litvanya ve yüzde 84 ile İrlanda'da kaydedildi.

Öte yandan AB, ortalama harcanabilir gelirin yüzde 19,6'sını konut maliyetlerine ayırdı.

Enflasyon yüzde 28

AB'de 2010-2022 yılları arasında enflasyon yüzde 28 seviyesindeydi. Bu dönemde yıllık enflasyon net olarak yüzde 9,2 ile 2022'de en yüksek seviyeye ulaştı.

Çiftler aile kurmuyor, gençler evden çıkmıyor

Almanya kira artış oranında daha stabil olsa da ülkenin resmi istatistik ofisi geçen yıl her beş haneden birinin net gelirinin en az beşte ikisini kiraya harcadığını hesapladı. Ayrıca Almanya’da şu anda 800 binden fazla konut açığı var. Bu rakam istikrarlı bir şekilde artıyor.

Birçok AB şehrinde sosyal konut için bekleme süresi 10 yıl veya daha fazla. Almaya ve Hollanda gibi ev konut sıkıntısı yaşanan ülkelerde çiftler, aile kurmak gibi önemli yaşam olaylarını erteliyor ya da ayrıldıktan sonra birlikte yaşamak zorunda kalıyor.

Öte yandan Z kuşağı aile evini seleflerine göre daha geç terk ediyor. Aile evinden çıkma yaşı 26'dan 28'e yükseldi.

Türkiye’de durum

Türkiye’de konut sahipliği oranı 2014’ten bu yana düşüşte. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Aralık 2022’de yayımladığı Bina ve Konut Nitelikleri Araştırması’na göre hanehalklarının yüzde 60,7'si oturduğu konutun sahibi, yüzde 27,6'lık kısım ise kiracı. Kalan kesim de ya kira ödemiyor ya da lojmanda kalıyor.

TÜİK’in kiraya ilişkin verileri toplanmaya başladığı 2006’da kirada oturanların oranı yüzde 23,5'di. Bu oran 2012’de yüzde 20,9’a kadar düştü. Ancak 2012’den bu yana her sene kiracı oranı yükseliyor. 2018’da yüzde 25’i aşan kiracı oranı 2022 yılında yüzde 27,2 oldu.

Bir başka değişle 2012’de her 100 kişiden yaklaşık 21’i kiracıyken 2022’de 100 kişiden yaklaşık 27’si kiracı durumuna geldi.

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (BETAM) son araştırmasına göre de Türkiye genelinde ortalama kiralık konut ilan m2 fiyatı 150,4 TL.

Endişe kaynağı

Konut, insanların özellikle de gençlerin başlıca endişeleri arasında büyük yer tutuyor. 2022 Eurobarometer anketi, AB üye devletlerinin üçte birinden fazlasında 25-34 yaş arası gençlerin yüzde 20'sinden fazlası için barınmanın en büyük iki endişesinden biri olduğunu ortaya çıkardı.