İş dünyası, koronavirüs krizinin getirdiği küçülmenin boyutlarını hesaplamaya çalışırken, bir yandan da yeni fırsatlara odaklandı. Bu zorlu süreçten çıkış yolu, normalleşmeyle birlikte hem tüketici harcamalannin artmasından hem de şirketlerin gündemlerine tekrar yatırımları almasından geçiyor. Krize dair birçok senaryoyu masaya yatıran büyük gruplar, salginin getirdiği fırsatları görerek, hızlı kararlar alma yönünde adımlar atmayı hedefliyor.

Koronavirüs salgını iş dünyasına yatırım stratejilerini yeniden yazdırıyor. EY tarafından hazırlanan 22. Global Sermaye Güven Barometresi araştırması da bunu doğruluyor. Bu araştırmaya göre, iş dünyasının önde gelen liderleri bu süreçte tedarik zincirleri, gelirler ve kârlılıkları yönetmeye odaklanırken, sermaye dağılımını yeniden şekillendirerek kriz sonrasına da hazırlanıyor. EY Türkiye Kurumsal Finansman Bölüm Başkanı Özge Gürsoy Büyükavşar, iş dünyasının daha önce görülmemiş ölçekte yaygın ve önceden hazırlık yapılması mümkün olmayan bir süreçten geçtiğini aktarıyor. Büyükavşar, liderlerin bu ortamda krizi yönetmek için gelişmeler doğrultusunda gerçek zamanlı aksiyonlar aldıklarını söylüyor.

ÖNCELİK LİKİDİTE

Salgın tüm sektörler için yeni kınlganliklar ve beklenmedik güçlükler ortaya çıkardı. Tedarik zincirlerinde gelir ve kârlılık anlamında krizin tam olarak etkisi halen belirsizliğini koruyor. Pazarların daralması, işletme sermayesinin ciddi anlamda etkilenmesi ve finansmana erişimdeki güçlüklerle şirketler günlük ve anlık nakit yönetimine yoğunlaştılar. Özge Gürsoy Büyükavşar, şirketler için bugünün en önemli konusu olan likiditenin gelecekte yer almak için de ön koşul olduğunu ifade ediyor. Büyükavşar, "Yöneticilerin kriz sonrası ekonomik toparlanmaya yönelik planlarında birleşme ve satın alma faaliyetlerinin önemli bir paya sahip olacağı görülüyor" diyor.

YATIRIMIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Euler Hermes'in hazırladığı rapora göre ise küresel ekonomi İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana görülen en kötü resesyona sürükleniyor. Raporda dünya ekonomisinin 2020'de yüzde 3,3 küçülmesinin beklendiği ve yaklaşık 9 trilyon dolarlık bir kaybın yaşanacağı ifade ediliyor. Raporda U şeklinde bir toparlanma yerine krizin uzamasına neden olacak risk faktörlerinin şirketler tarafından yakın takip edilmesi gerektiğine de dikkat çekiliyor. Rapora göre sermayedarları bekleyen risklerden ilki, virüsün ikinci bir salgin dalgasına yol açması. Bu durum dünya ekonomisini 2021 yılı sonuna kadar kriz öncesi seviyelerinin altında tutmaya devam edebilir. Uzun süreli belirsizlik ve düşük güven seviyelerinin yatırımlar geciktirmesi ise bir diğer risk olarak ifade ediliyor. Bu da işsizliğin önemli ölçüde artacağı anlamına geliyor.

GELECEĞİ PLANLIYORLAR

Yaşanan krizin boyutlarını ortaya koyan çalışmalara bakılırsa bu süreçte patronlar ve çalışanların işi ise hayli zor. Bir yandan tedarik zincirlerinde oluşan kırılganlıklara karşı operasyonlarını yeniden yapılandıran ve nakit akışını dengeleme mücadelesi veren liderler, bir yandan da geleceği planlamaya çalışıyor. Patronlara göre toparlanma en erken 2021'de olacak. Salgini erken kontrol altına alan ülke lerin normalleşmeye daha yakın olduğunu ve diğer ülkelerle temasının daha hızlı olacağını öngören patronlar, bunun Türkiye için bir fırsat olabileceğine işaret ediyor. Türkiye'nin salgınla mücadelesindeki başarısının üretime dönük yatırımları buraya çekebileceği ifade ediliyor. Dünyada üretim merkezinin tek bir ülke olmasının risklerinin görüldüğüne işaret eden patronlar, Türkiye'nin yeni dönem yatırımlarda kendine bir fırsat penceresi açabileceği görüşünde birleşiyorlar.

Her biri Türkiye'nin üretim, yatırım ve istihdam şampiyonu olan 20 büyük grubun patronuna yeni dönem stratejilerini ve masaya koydukları senaryoları sorduk. Ekonomik toparlanmanın 2021 yılına sarkacağını öngören liderler, özellikle belli sektörlerdeki fırsatlara dikkat çekiyor. Sağlık, eğitim, teknoloji, e-ticaret ve tarım gibi alanların gelecek süreçte yatırımlarda ön planda olacağını kaydeden 20 lider, krize dair senaryolarını ve gelecek süreçteki yatırım rotalarını Ekonomist'e anlattı.

ERDAL AKSOY / AKSOY HOLDİNG YÖNETİM KURULU BAŞKANI

"Teknoloji odaklı yeni alanlara yatırım yapacağız"

"Turizm, akaryakıt gayrimenkul, elektrik üretimi alanlarında yer alıyoruz. Turizm ve enerjide talepteki düşüş nedeniyle bu yıl öngörüm kayıplann yüzde 30'ları bulacağı yönünde. Şirketler büyüyemezse yatırm yapamazlar. Bu nedenle normalleşme sürecine geçilip talebin tekrar artması gerekiyor. Bu zorlu koşullarda elbette firsatlar da var. Şirketler yeni iş kanallarına yönelecekler. Biz de yeni alanlara yatırım yapmak istiyoruz. Bu noktada özellikle teknoloji odakli yeni fırsatları değerlendiriyoruz. Bu süreçte üretimin değeri daha çok anlaşıldı. Ülkeler üretimi tek bir ülkeye bırakmanın riskini gördüler. Önümüzdeki dönemde sağlık, teknoloji, eğitim, tarım gibi stratejik alanlarda üretime dönük yatırımlar olacak. Normalleşme İle krizin yarattığı yeni fırsat alanlarını daha net göreceğiz."

ERHAN BOYSANOĞLU / MESA YÖNETİM KURULU BAŞKANI

“Sanayi ve tarıma odaklanacağız"

"Salgın süresince yaşam tarzı, iş yapış şekilleri ve tüketici alışkanlıkları değişti. Yeni iş yapma süreçlerine, değişen beklenti ve taleplere hızlı adapte olan firmalar sürecin olumsuz etkilerini daha iyi göğüslüyor. Tüketicilerin risk algısının artması, harcama ve tasarruf dengesinin değişmesiyle uzun dönemli bir yatırım olan konutta etkileşim azaldı, talep ertelendi. Biz bu dönemde arz-talep dengesine göre uyarlanmış finansal ve ekonomik önlemleri ve yeni yaklaşımları devreye alarak geçiş sürecini yönetmeye çalıştık. Ana faaliyet alanımız olan konut geliştirme dışında sanayi, taahhüt işleri ve tarım sektöründe de yer alıyoruz. Bundan sonra ana iş kolumuz konutta belli ölçeklerde günün ihtiyaçlarına bağlı olarak, belki azaltarak devam edeceğiz. Yurtdışına sattığımız birtakım sanayi ürünlerine yönelik projelere odaklanacağız. Yeni girdiğimiz tarımda da çalışmalarımızı daha ileriye taşıyacağız."

HÜSEYİN ÖZDİLEK / ÖZDİLEK HOLDİNG ONURSAL BAŞKANI

"Gelir-gider dengesine odaklandık"

"Üretim, AVM ve perakende olmak üzere farklı sektörlerde faaliyet gösteriyor. Bu doğrultuda her sektöre özel B planim var. Bir orkestra şefi gibi sistemin durgun yürümesi için doğru kararları almaya çalışıyoruz. Halihazırda marketlerimiz çalışıyor. Üretimin yüzde 30'u ve e-ticaret satışlarımız devam ediyor. E-ticaret 10 kat artmış durumda. Şirketimizde toplamda yüzde 30'luk bir küçülme var. Yeni bir alana yatırım planımız yok. Elimizdeki işleri korumaya odaklanacağız. Bu süreçte gelir-gider dengesinin önemi daha da ortaya çıktı. Diğer taraftan kredibilite çok önem kazandı. Kredibilitemiz iyi, dengeli götürmeye çalışıyoruz. Marka olmanın, organizasyon, planlama, optimal üretim ve pazarlamanın önemi daha da anlaşıldı, İşlerimiz yıl sonuna doğru normale dönecektir. ihtiyaçlar ertelenir ama yok edilemez."

COŞKUN ELİK / ELITE WORLD HOTELS YÖNETİM KURULU BAŞKANI

"Rotamız yine turizm olacak "

Este World Hotels olarak turizm sektöründe sekiz oteliyle faaliyet gösteren işletmelerin bu kerisi yoğun hissetti. Yeni teknoloji yatim gerçekleştirdiğimiz bu dönemde iş yaps biçimlerimizi gözden geçirip Covid-19 kapsamında eksikliklerimizi tespit ettik.

Misafirlerimize kusus deneyim ve hijyen hizmeti sunabilmek için gerekli tüm aksiyonları aldık ve yeni düzenlemeye revize edeceğiz. Her kriz döneminde olduğu gibi bu süreçte ve sonrasında bazı fırsatlar ortaya çıkacaktır. Bizle yatırımcı kimliğimizle bunun bilincindeyiz ve her sektörü yakından takip ediyoruz. Rotamız yine turizm olacak Es World olarak franchise ve management problem 2021'de hayata geçireceğiz. Rusya'nın St. Petersburg kentindeki otel yatırımımızı 2023 tamamlamayı hedefliyoruz."

İRFAN AŞÇIOĞLU / AŞÇIOĞLU YÖNETİM KURULU EŞ BAŞKANI

"Yatırımlarımız yeni normale göre şekillenecek"

"Artık oyun değişti. Gayrimenkulde virus etkisi, yerli ve yabanc konut satışlarında mart ayinin ikinci yarısından itibaren kendisini düşüşle gösterdi. Ürün tarafında yeni normalde ev içi yaşamda balkon, teras bahçe, çalışma odas gibi fonksiyonlar satın alma isteği üst sıralara çıkabilir. İstanbul'da merkeze olan yoğun talep kent dışına kayabilir. Salgin sonrası şehirden köye dönüş oranlarında da bir artış beklenebilit Aşçioğlu Grubu olarak yatırımlarımızı yeni normale göre nasıl dizayn etmeliyiz konusuna ağırlık verdik. Her zaman amiral gemimiz inşaat sektörü olacak. Felaket senaryolarına karşı her zaman nakit akışı sağlayacak farklı sektörler içerisinde olma konusunu da yönetim kurulunda tartışacağız. Profesyonel tesis yönetiminde bir organizasyonumuz var. Bu şirketimizi daha da büyütmek ve farklı olmak planlarımız arasında."

SÜLEYMAN ORAKÇIOĞLU / ORKA HOLDİNG YÖNETİM KURULU BAŞKANI

"Deneyim mağazaları yaratacağız"

"Çıkış yolu olarak odaklandığımız alanlar belirledik. Online satışımız iyiydi, buna ağırlık vermeye devam edeceğiz. Cadde mağazalarının sayısını artırmayı hedefliyoruz. Bazi AVM mağazalarımız kapanırsa cadde mağazalarının payı yüzde 20'lerden yüzde 40'a gelebilir. Online ve offline' birlestiren deneyim mağazaları yaratmaya hazırlanıyoruz. AVM'lerin enerjisini artırmak için çalışmalar yapmak lazım. Diğer taraftan yeni döneme uygun kiralamalar yapmamız gerekiyor. Sağlıkta nasıl bir bilim kurulu varsa perakende de bir bilim kurulu oluşturulmalı. Bu kurulda ekonomistler de olmalı ve geçmiş finansal raporlar, beklentiler ve içinde bulunduğumuz durum göz önüne alınarak kira/ciro oranlarına göre yeni bir düzenleme yapmalıyız."